Mâm ngũ quả là một mâm trái cây có chừng năm thứ trái
cây khác nhau thường có trong ngày Tết Nguyên Đán của người Việt[1].
Thông thường là trên bàn thờ tổ tiên hoặc trên bàn tiếp khách. Các loại trái
cây bày lên thể hiện nguyện ước của gia chủ qua tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp
của chúng.[2]
Mâm ngũ quả hiện nay đã thay đổi rất nhiều, mang ý nghĩa
trang trí cho không gian xuân nhiều hơn là ý nghĩa tâm linh.
Ngày Tết, cho dù ở thành thị hay thôn quê, giàu sang hay
nghèo khó, trên bàn thờ tổ tiên hoặc trên bàn tiếp khách, hầu như nhà nào cũng
trưng một mâm ngũ quả, và cố thể hiện sao cho vừa đẹp mắt vừa hàm ý những điều
ước nguyện của gia chủ.
Gọi là ngũ quả nhưng thật ra chẳng ai rõ quy định là những
loại quả gì mà tùy từng địa phương với đặc trưng về khí hậu, sản vật và quan niệm
riêng mà người ta chọn ra các loại quả khác nhau để bày mâm ngũ quả.
Tuy nhiên, dù là loại quả gì, mâm ngũ quả vẫn mang một ý
nghĩa chung: dâng cúng tổ tiên thể hiện lòng hiếu thảo và ước mong những điều tốt
lành trong gia sự. Mỗi loại quả đều có mùi vị, màu sắc riêng và cũng mang những
ý nghĩa nhất định.
Nếu căn cứ theo màu sắc trong triết lý phương Đông thì mâm
ngũ quả phải có 5 loại quả với 5 màu khác nhau:
Đầu tiên là chuối xanh - ứng với mùa Xuân (hành mộc). Nải
chuối như bàn tay ngửa, hứng lấy những gì tinh túy nhất của mùa Xuân để đọng
thành quả ngọt; nó còn có ý nghĩa che chở, bảo bọc.
Thứ hai là quả Phật thủ màu vàng - tượng trưng hành thổ nên
được đặt ở giữa, trong lòng nải chuối. Phật thủ là loại quả có mười cánh múi chụm
lên như 10 ngón tay nên dân gian gọi là tay Phật. Phật thủ được trưng lên bàn
thờ với niềm cầu mong được bàn tay Phật trời ban phúc lộc. Nếu không tìm được
Phật thủ, có thể thay bằng quả bưởi chín vàng, cũng mang ý nghĩa tương tự.
Tiếp theo, ba loại quả khác có các màu đỏ (ứng với mùa Hạ -
hành hỏa) như ớt sừng, cam-quýt chín, trứng gà, hồng…; màu trắng (ứng với mùa
Thu - hành kim) như roi, đào; màu đen (ứng với mùa Đông - hành thủy) như mận, hồng
xiêm…
Mâm ngũ quả làm cho quang cảnh Tết và không gian thờ cúng
thêm ấm áp, rực rỡ mà hài hòa; thể hiện sinh động ý nghĩa triết học-tín ngưỡng-thẩm
mỹ, đồng thời cũng chứa đựng ước vọng của con người.
Tuy mỗi miền mỗi khác, nhưng tựu trung, mâm ngũ quả trên bàn
thờ ngày Tết vẫn là nơi hội tụ của hồn quả, hương cây, của nếp văn hóa dân tộc
và của ý nguyện cầu hòa, an, đủ của người dân Việt.
Nếu như ở miền Bắc, hầu như tất cả các loại quả đều có thể
bày lên bàn thờ, kể cả quả ớt mang vị cay đắng, miễn sao mâm ngũ quả trông đẹp
mắt là được; thì người miền Nam lại có sự kiêng cữ. Mâm ngũ quả của người miền
Nam không bao giờ có chuối, vì loại quả này tên gọi có âm giống từ “chúi"
thể hiện sự nguy khó. Quả cam cũng không được có mặt trong mâm ngũ quả ngày Tết,
vì câu “quýt làm cam chịu.”
Do trái cây ngày càng nhiều, loại nào cũng ngon, bổ nên để
thể hiện cao nhất lòng hiếu thảo đối với tổ tiên, đồng thời cũng nhằm thể hiển
tính trình bày mỹ thuật trong con mắt thẩm mỹ độc đáo của nhân dân, nên mâm ngũ
quả ngày càng phong phú hơn, và người ta cũng không câu kệ cứng nhắc “ngũ quả”
nữa mà có thể là bát, cửu, thập quả. Nhiều hơn, nhưng người ta vẫn gọi là “mâm
ngũ quả” và, dù đựng trong đĩa cũng vẫn gọi theo xưa là “mâm." Bởi đó là một
“sản phẩm văn hóa” đã xác lập trong quá trình lịch sử lâu dài, được khuôn đúc
theo quan niệm về “bộ ngũ hoàn hảo."
Chưng bày mâm ngũ quả trên bàn thờ của gia đình trong những
ngày Tết mang ý nghĩa giữ gìn bản sắc văn hóa độc đáo của dân Việt. Chính vì vậy,
người dân Việt dù ở phương trời nào, đến ngày Tết cổ truyền vẫn không bỏ qua tục
lệ này, như một sự nhắc nhở, cho bản thân và cho con cháu, về cội nguồn của
mình.
Ngũ quả miền Trung
Ngũ quả miền Trung |
Miền Trung là vùng có miền khí hậu khắc nghiệt nhất cả nước, hàng năm xảy ra nhiều thiên tai, bão lũ, gió Lào, hạn hán, lại thêm đất đai vốn cằn cỗi gây nhiều khó khăn cho trồng trọt sản xuất hơn nữa thời gian Tết thường rơi vào mùa Đông khắc nghiệt nên cây trái đặc sản nơi đây rất hiếm.
Người dân nơi đây không quá câu nệ hình thức ý nghĩa của mâm ngũ quả, mà chủ yếu là sự thành tâm của khúc ruột miền Trung cằn cỗi đối với ông bà, tổ tiên.
Khó khăn là thế nhưng địa hình lại nằm trong sự giao thương giữa hai miền Bắc- Nam làm cho mâm ngũ quả của người miền Trung vẫn bày biện đủ “ngũ sắc”: chuối, mãng cầu, sung, dừa, thanh long, xoài.. rất đẹp mắt.
Mâm ngũ quả miền Nam
Mâm ngũ quả miền Nam
Mâm ngũ quả miền Nam |
Mâm ngũ quả của họ không bao giờ có chuối, vì loại quả này tên gọi có âm giống từ “chúi" thể hiện sự nguy khó. Quả cam cũng không được có mặt vì câu “quýt làm cam chịu”.
Trên mâm ngũ quả của người miền Nam chuộng dừa, mãng cầu, bưởi, xoài, sung (theo câu: “Cầu sung vừa đủ xài”), thêm chân đế là 3 quả dứa (trái thơm) thể hiện sự vững vàng.
Đặc biệt, mâm ngũ quả của người miền Nam không thể thiếu cặp dưa hấu ruột đỏ vỏ xanh, tượng trưng cho lòng trung nghĩa và trinh tiết của người phương Nam.
Mỗi miền mỗi khác tùy vào đặc trưng khí hậu, sản vật và quan niệm riêng, nhưng tựu chung, mâm ngũ quả trên bàn thờ ngày Tết vẫn là nơi hội tụ của hồn quả, hương cây, của nếp văn hóa dân tộc, của ý nguyện cầu hòa, an, đủ của người dân Việt.
Chính vì vậy, người dân Việt dù ở phương trời nào, đến ngày Tết cổ truyền vẫn không bỏ qua tục lệ này, như một sự nhắc nhở, cho bản thân và cho con cháu, về cội nguồn của mình.
mâm ngủ quả là 1 thứ mà không thể thiếu trong tết việt
AntwortenLöschenHoàng Nguyên Green